Οι άστεγοι στην Ελλάδα και τον κόσμο

Της Χρύσας Μακρίδου, makridou_x@hotmail. com
«Δεν θέλω να δακρύσω μπροστά σας. Αλλά χρειάζομαι βοήθεια». Είναι η κραυγή απελπισίας ενός άστεγου, του Χάρη, που μπορεί (όπως κι άλλοι άστεγοι τα παγωμένα αθηναϊκά βράδια) να κάνει αξιόποινη πράξη ή να αυτοτραυματιστεί προκειμένου να περάσει μια νύχτα στο κρατητήριο ή στο νοσοκομείο.
Ακόμη και στην Ελλάδα της ιδιοκατοίκησης και της οικογενειακής πρόνοιας οι σύγχρονες κοινωνικές καταστάσεις έχουν διαρρήξει τα προστατευτικά δίκτυα. Δεκαεφτά χιλιάδες άτομα, Ελληνες, αλλοδαποί, άντρες και γυναίκες, οικονομικά κατεστραμμένοι από δάνεια και κάρτες, απολυμένοι λίγο πριν από τη συνταξιοδότηση, χρήστες ναρκωτικών, αποφυλακισμένοι, απόκληροι, άνθρωποι, κάποτε, της διπλανής πόρτας που ζούσαν μια κανονική ζωή, περιφέρονται σαν σκιές σε παρκάκια και πεζόδρομους πριν καταλήξουν στις «καβάτζες» τους, τα πρόχειρα σπιτικά τους από χαρτόκουτα, σανίδες και πλαστικά.
Οι περισσότεροι ζουν στο δρόμο, σε ακατάλληλα ή πρόχειρα καταλύματα και ουδείς επίσημος κυβερνητικός φορέας μεριμνά γι' αυτούς και δεν τους καταγράφει, όπως συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Επίσημος ξενώνας για αστέγους στην Ελλάδα δεν υπάρχει. Μοναδικός χώρος στέγασης είναι τα 2 ξενοδοχεία που μισθώνει ο Δήμος Αθηναίων, όπου σήμερα μένουν περίπου 200 άστεγοι από τις 8.000 που «ζουν» στην πρωτεύουσα.
Τα καταφύγια
Στοές, πλατείες καταστημάτων, προαύλια εκκλησιών είναι τα καθημερινά καταφύγια των αστέγων. H Χριστίνα μένει σε ένα υπόστεγο εγκαταλελειμμένου καταστήματος στην Ομόνοια. Το πεζουλάκι έχει μετατραπεί σε... κουζίνα για το κατσαρολάκι της και το σκαλί σε... κρεβάτι για τις κουβέρτες της. «Είμαι τρία χρόνια στο δρόμο. Βοηθήστε με να πάρω τα φάρμακά μου για την επιληψία...» εκλιπαρεί. Η Χριστίνα ανήκει σε μία κατηγορία ατόμων που μόλις πρόσφατα τράβηξε την προσοχή των αρμοδίων. Περίπου 5.000 είναι πρόσφυγες και μετανάστες χωρίς χαρτιά. Οι υπόλοιποι είναι Ελληνες και οι κοινωνικές υπηρεσίες αναφέρουν ότι οι 350 βρίσκονται κοντά στο κέντρο της Αθήνας.
Αλλοι τόσοι κινούνται σε πιο περιφερειακές συνοικίες της πρωτεύουσας, ενώ 300 άνθρωποι βιώνουν παρόμοιες εμπειρίες στην υπόλοιπη χώρα και ειδικά στη Θεσσαλονίκη. Ακόμη, γύρω στα 1.000 άτομα εκτιμάται ότι μένουν κατά καιρούς στα φτηνά ξενοδοχεία.
Ακόμη χειρότερα τα πράγματα για τους αποφυλακισμένους. Eνας στους πέντε επιστρέφει στη φυλακή. Οι περισσότεροι δεν έχουν στέγη μόλις αποφυλακιστούν, ενώ δεν υπάρχει καμία απολύτως κρατική βοήθεια.
Αδιαφορία
Με πληγή ανοιχτή που μολύνεται από την αδιαφορία της κοινωνίας την ώρα που η κρατική μέριμνα είναι ανύπαρκτη μοιάζει το πρόβλημα των αστέγων στα Χανιά. Αριθμούν τους σαράντα οι συνάνθρωποί μας σε ολόκληρο το νομό που ζουν στο δρόμο και περιστασιακά σε άθλια καταλύματα.
Στην Ελλάδα όμως η δημιουργία ξενώνων είναι ακόμη σε εμβρυακό στάδιο, ενώ οι ήδη υπάρχοντες λειτουργούν με προβλήματα. Για παράδειγμα, ο ξενώνας αστέγων του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας στον Καρέα φιλοξενεί μόλις 65 άτομα. Πέρυσι η Ελλάδα είχε 14 κέντρα υποδοχής. Λειτουργούν τα εννιά. Τα περισσότερα είναι υπερπλήρη, με τραγικές συνθήκες διαβίωσης.
ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΣΕ ΡΑΣΤΕΡ
Οι άστεγοι στις άλλες γωνιές του πλανήτη
Οι αριθμοί από άλλες χώρες της Ε.Ε., τις πιο προηγμένες, δίνουν τη διάσταση ενός εκρηκτικού προβλήματος που ακούει στο όνομα περιθωριοποίηση μεγάλων πληθυσμιακά ομάδων. Ενδεικτικά, οι άστεγοι στη Bρετανία είναι 350.000, στη Γερμανία 330.000, στη Γαλλία περί τις 90.000, δηλαδή άνθρωποι που δεν έχουν πού την κεφαλήν κλίναι.
Οργανώσεις που ασχολούνται με το πρόβλημα επισημαίνουν ότι πέραν εκείνων που κοιμούνται στο πεζοδρόμιο, στο μετρό, στα παγκάκια, υπάρχουν και οι άλλοι άστεγοι: αυτοί που διαβιούν σε ανασφαλή και εξαθλιωμένα καταλύματα χωρίς πρόσβαση σε νερό, ρεύμα, θέρμανση.
Το ζήτημα της στέγης είναι άρρηκτα δεμένο με την αύξηση της φτώχειας, με τις ανισότητες, με τον κοινωνικό αποκλεισμό, αλλά και με το μεταναστευτικό ρεύμα, την ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής πολιτικής, τη σταδιακή περιθωριοποίηση ευρύτατων πληθυσμών.
Οικουμενικό θέμα
Στην πραγματικότητα το ζήτημα της στέγης αφορά ένα πολύ μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Είναι θέμα οικουμενικό, σίγουρα πανευρωπαϊκό -άστεγοι ή ελλειπτικά και πρόχειρα στεγασμένοι βρίσκονται και στις πλουσιότερες ευρωπαϊκές χώρες, για να μην πούμε ότι βρίσκονται κυρίως σε αυτές.
Οι αριθμοί, καμιά φορά, μιλούν από μόνοι τους. Το Παρατηρητήριο για την Ελλειψη Στέγης, που λειτουργεί με ευθύνη της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Οργανώσεων που δουλεύουν για τους άστεγους (FEANTSA), έχει καταγράψει στις 15 χώρες που συμμετείχαν στην Ε.Ε. περισσότερους από 2.000.000 αστέγους, στους οποίους περιλαμβάνονται άστεγοι του δρόμου (υπολογίζονται σε 20.000 άτομα), πολίτες που δεν διαθέτουν στέγη και φιλοξενούνται σε ξενώνες, ιδρύματα (περισσότεροι από 800.000 άτομα), καθώς και άστεγα άτομα που κάνουν χρήση προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας ή διαμένουν σε ακατάλληλες κατοικίες. Επίσης υπολογίζεται ότι 15 περίπου εκατομμύρια κάτοικοι της Ε.Ε. είναι κακώς στεγασμένοι ή ζουν σε εξαιρετικά υποβαθμισμένες συνθήκες.
Ανησυχία
Εκεί που τα πράγματα είναι άκρως ανησυχητικά είναι στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Στη Ρωσία, για παράδειγμα, η εικόνα ενός ρακένδυτου ανθρώπου δίπλα σε ένα μπουκάλι βότκα είναι κάτι συνηθισμένο. Χιλιάδες άνθρωποι, θύματα της πιο άγριας νεοφιλελεύθερης επίθεσης, κυκλοφορούν στους δρόμους χωρίς ελπίδα και προοπτική. Ονομάζονται propiska, που σημαίνει αυτοί που δεν έχουν τη σφραγίδα που να πιστοποιεί την ύπαρξη της μόνιμης κατοικίας τους.
Στις Η.Π.Α. άνθρωποι όλων των ηλικιών που βρίσκονται κυριολεκτικά στο δρόμο είναι περίπου 3,5 εκατομμύρια, εκ των οποίων το 1,5 είναι παιδιά. Στην κατηγορία αυτή υπάρχουν πάρα πολλές οικογένειες που κοιμούνται σε σταθμούς και σε υπόγειες διαβάσεις, ενώ ένα σημαντικό μέρος των «ανθρώπων του δρόμου» είναι γυναίκες - θύματα οικογενειακής βίας. Είναι αναγκασμένες να επιλέξουν ανάμεσα σε μια προβληματική και τραυματική σχέση και στο να βγουν στο δρόμο. Επιλέγουν συχνά το δεύτερο.
«Συμμαχία» στη Νέα Υόρκη
Στη Νέα Υόρκη 37.000 άνθρωποι κοιμούνται σε δημόσια άσυλα, ενώ οι αρχές σκέφτονται να τους στεγάσουν σε κρουαζιερόπολοια δεμένα στο λιμάνι της πόλης.
Το Τμήμα Αστέγων της Νέας Υόρκης, της μοναδικής πόλης στις Η.Π.Α. όπου οι άστεγοι έχουν αποκτήσει το δικαίωμα να τους παρέχεται καταφύγιο, υποστηρίζει ότι τα ποσοστά κατατάσσουν την πόλη στις χαμηλότερες θέσεις μεταξύ των μεγάλων αστικών κέντρων στο συγκεκριμένο πρόβλημα. Η οργάνωση «Συμμαχία για τους Αστέγους», μια από τις πιο αξιόπιστες και μαχητικές ομάδες που βοηθά ποικιλοτρόπως τους αστέγους, υποστηρίζει όμως ότι η συγκεκριμένη καταμέτρηση έχει υποτιμήσει τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος.
Στο Ρίο ντε Τζανέιρο η δημοτική αστυνομία, σε συνεργασία με τις υπηρεσίες καθαριότητας, τριγυρνά στην πόλη για να εντοπίσει περιοχές όπου μαζεύονται άστεγοι και στη συνέχεια πηγαίνει εκεί, διώχνει τους αστέγους -που συχνά το βάζουν στα πόδια μόλις δουν τις αρχές- και ζητά από τις υπηρεσίες αποκομιδής απορριμμάτων να μαζέψουν όλες τις τσάντες και σάκους που βρίσκουν, χαρακτηρίζοντας τα πάντα «σκουπίδια». Με αυτόν τον τρόπο, ουσιαστικά στερεί από τους αστέγους και τα παιδιά του δρόμου τα ελάχιστα υπάρχοντά τους, συμπεριλαμβανομένων επίσημων εγγράφων, ιατρικών συνταγών, φαρμάκων και χρημάτων. Παρ' ότι η κατάσταση των αστέγων στο Ρίο ντε Τζανέιρο αναγνωρίζεται ως ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, η τοπική κυβέρνηση εξακολουθεί να μην έχει μια συνεπή και ενιαία πολιτική για να απαντήσει στις ανάγκες τους. Τα τελευταία χρόνια, σε περιόδους πριν από κάποια γεγονότα όπως το Καρναβάλι, που προσελκύει εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες και τεράστια διεθνή προσοχή, οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εντείνονται.
Οι Οργανισμοί, δημόσιοι και ιδιωτικοί, το κράτος, η ενημέρωση και η επαγρύπνηση μόνο μπορούν να κάνουν το φαινόμενο της κατοικίας να μη μοιάζει με πολυτέλεια και κατάκτηση, γι' αυτό ας μην γυρνάμε το κεφάλι στο συνάνθρωπό μας που κοιμάται δίπλα στο παγκάκι που εμείς διαβάζουμε την εφημερίδα μας.